Utrecht-Oost: afzetmarkt voor Eduard Sanders

Utrecht-Oost: werkgebied en afzetmarkt voor Eduard Sanders

Eduard Sanders heeft opmerkelijk veel foto's gemaakt van het oostelijk deel van de stad Utrecht.
Dit welvarende stadsdeel met relatief nieuwe huizen -die nog weinig gefotografeerd waren- vormde na 1912 voor Eduard Sanders sinds zijn vestiging in Utrecht een aantrekkelijk afzetgebied. Hij is er dan ook diverse keren geweest om de -soms half afgebouwde- straten te fotograferen en zijn foto's aan de man te brengen.
De fotokaarten werden naar het thuisadres verzonden door militairen die vanaf 1913 gelegerd waren in de Kromhoutkazerne aan de Prins Hendriklaan, of door dienstboden die in de redelijk deftige buurt in betrekking waren. Maar ook de trotse bezitters van de pas gebouwde woningen zelf hoorden tot de afnemers.
Ze geven een fraai beeld van dit zich steeds verder ontwikkelende stadsdeel.

Wilhelminapark

In 1887 besloot het gemeentebestuur tot een uitbreidingsplan aan de oostkant van de stad. Hiervoor werden de landgoederen Hogeland en Oudwijkerveld aangekocht. Centraal in het gebied moest een groot stadspark komen. Voor het ontwerp van de wijk werd een prijsvraag uitgeschreven. De kosten van de aanleg werden terugverdiend door de uitgifte van bouwkavels. Het mocht geen volksbuurt worden; doelgroep waren notabelen, (oud-)militairen en beter gesitueerde burgers. Men begon in 1893 met de aanleg van de Ramstraat en de Emmalaan. Hier verrezen grote geschakelde stadsvilla's en herenhuizen. Later volgde het Wilhelminapark. Het gelijknamige park zelf, naar ontwerp van Henri Copijn (1842-1923) werd voltooid in het kroningsjaar 1898 en was toen nog een kale vlakte met sprieterige boompjes.

Nationaal Sportterrein

Het terrein ten oosten van het Wilhelminapark was in bezit van F.J. Moerkoert (1840-1914), een stukadoor die fortuin had gemaakt met de verkoop van cementen bouwelementen. De ondernemende Moerkoert bouwde in 1894 een kasteelachtige villa met toren aan de Frederik Hendriklaan (afgebroken in 1959.) Hij besloot het achterliggende terrein te exploiteren als Nationaal Sportterrein en legde er tennisbanen en voetbalvelden aan, een zweminrichting, een paardenrenbaan en een wielerbaan die 's winters als ijsbaan fungeerde. Het terrein diende tevens als evenemententerrein voor circusvoorstellingen en studentenlustra (1896) en ook het inhuldigingsfeest voor Koningin Wilhelmina in 1898 vond hier plaats.
Door hoge kosten, tegenvallende inkomsten en voortdurende wateroverlast was het drassige sportterrein niet rendabel, en daarom werd in 1897 van gemeentewege toegestaan het gebied stukje bij beetje te verkopen als bouwterrein. Het plan voor de aanleg van deze wijk was van Moerkoert zelf. Tussen 1898 en 1909 verrezen de Koningslaan en de overige straten ten noorden van de Dillenburgstraat. Het zuidelijk deel van het sportterrein, tot de Willem de Zwijgerstraat, werd tussen 1910 en 1920 geleidelijk volgebouwd.

Abstede

Ten zuiden van het sportterrein en de Meentstroom lag de buurtschap Abstede. Ook hier werden vanaf 1907 nieuwe straten aangelegd en ontstond de Schildersbuurt, vernoemd naar bekende Hollandse Meesters. De eerste straten die werden bebouwd waren de Gerard Doustraat en de Frans Halsstraat. Die lagen ten zuiden van het voormalige Nationaal Sportterrein te midden van de landerijen van tuinders, veilig achter de fortificaties van de Hollandse Waterlinie. Wel werd er aan de Gerard Doustraat een politiepost gebouwd; men vond het hoofdbureau van Politie in de binnenstad veel te ver weg gelegen.
Tevens verrees in 1910 aan de Prins Hendriklaan het Rooms-Katholieke Antoniusziekenhuis. De Stadhouderslaan vormde de voornaamste verbindingsweg tussen het noordelijk en zuidelijk deel van de wijk. Tot 1910 was de Emmalaan de enige toegang tot de wijk (naast de modderige 3e Baansteeg in het verlengde van de Burgemeester Reigerstraat.) Sinds 1907 werd de wijk met de binnenstad verbonden door een tramlijn, die tot 1915 enkele malen werd verlegd naarmate de bebouwing in zuidelijke richting vorderde en ook de straten ten westen van het Wilhelminapark werden aangelegd. De economisch gezien onzekere jaren van de Eerste Wereldoorlog en dientengevolge de schaarste aan bouwmaterialen leidden er na 1914 toe dat diverse straten aanvankelijk maar half volgebouwd waren. Omstreeks 1920 waren de meeste straten voltooid. Eduard Sanders zal de steeds van aanzien veranderende en in omvang groeiende wijk waarschijnlijk regelmatig bezocht en gefotografeerd hebben. De foto's verschenen in verschillende oplagen; van sommige zijn afdrukken bekend mét en zonder adresgegevens van de fotograaf aan de achterzijden.

Boekhandel 'Rembrandt'

Van de kunst- en boekwinkel 'Rembrandt' van A. Brom aan de Rembrandtkade 34 zijn verschillende door Sanders gemaakte afbeeldingen bekend; mogelijk was dit een van de voornaamste distributiepunten voor de fotokaarten. Op de foto's zijn prentbriefkaarten te zien, hangend achter het winkelraam. De laatste edities van de kaarten uit Oudwijk en Wilhelminapark werden, soms met enkele retouches, na ca. 1920 onder eigen naam uitgegeven door A. Brom. We veronderstellen dat deze de negatieven omstreeks 1920 van Sanders heeft gekocht of gekregen. Of er nog een verdere relatie is met de door Eduard Sanders en Jac. Bollegraf in 1923 opgerichte Uitgeverij Rembrandt NV is niet bekend.