Genealogie

Sinds het midden van de 19e eeuw hielden verschillende generaties Sanders zich beroepsmatig bezig met fotografie. Ook werd er wel getrouwd met leden uit andere fotografenfamilies. Soms is daarom niet meteen duidelijk welke fotograaf Sanders nu precies de maker is van een bepaalde foto.

Om van de verschillende fotografen Sanders hun relatie tot Eduard Sanders aanschouwelijk te maken zijn hun biografische gegevens opgenomen in een genealogisch overzicht (opent in een nieuwe bladzijde).

In de schematische stamboom zijn de verschillende generaties Sanders weergegeven, waarvan leden beroepsmatig werkzaam waren als fotograaf. Zij zijn genummerd in het overzicht, hun namen staan cursief gedrukt, en ook de namen van hun partners en nazaten zijn in het overzicht opgenomen. Familietakken die geen fotografen hebben voortgebracht zijn in het overzicht achterwege gelaten. Onderstaand een nadere toelichting op de genealogische gegevens van de beroepsfotografen uit de familie Sanders c.s.

Er waren nauwe banden tussen de familie Sanders en de fotografenfamilie Bollegraf uit Winschoten. Hierover leest u meer onder aan deze pagina.

1. Heiman Benjamin Sanders. Achteroom van Eduard Sanders.

- Foto: H. van Horssen -

Geboren 7 augustus 1835 te Veendam. Overleden 15 maart 1901 te Groningen.
Zoon van Benjamin Heiman Sanders, koopman (Winschoten 1800- Groningen 1882)en Lewiena Bentjes Bendix (Veendam 1801-Veendam 1852).
Gehuwd te Groningen op 2 november 1862 met Vrouwke van der Zijl
(Sappemeer 13-05-1828 - na 1901).


Kwam in april 1857 met zijn vader en stiefmoeder vanuit Wildervank naar de Kleine Raamstraat in Groningen. Werkte tussen 1860 en 1870 aan het Zuiderdiep. In de jaren 1870-1889 aan het Nieuwe Kerkhof, Baresteeg, Rabenhauptstraat, Hoogstraatje en Nieuwe Ebbingestraat.
Heiman onderhield vanuit woonplaats Groningen samen met Abraham De Levie onder de naam H. Sanders & Co. van januari tot april 1889 een filiaal aan de Stationsweg. Was als fotograaf in Groningen gevestigd vanaf ca. 1862 tot zijn overlijden in 1901. In het laatste decennium van de 19e eeuw werkte hij samen met De Levie, maar wel ieder met een eigen atelier. Onder de naam H. Sanders & Co. hebben ze ook filialen gehad in Assen (Groningerdwarsstraat), Winschoten en Amsterdam.

2. Abraham Heiman Sanders. Oudoom van Eduard Sanders.

Geboren 26 februari 1805 te Winschoten. Overleden 20 oktober 1895 te Appingedam.
Zoon van Heiman Sanders (1770-Veendam 1852) en Judik Wolf Benjamins de Groot (1768-Wildervank 1857). Gehuwd met Judikje Benjamins van der Woude (Wolvega 1810-Groningen 1878).

Was gevestigd 1848 Zuiderdiep Groningen. 1855-februari 1856 Veendam. 1856-1880 Groningen (Breedegang, Visserstraat, Hereweg en Stoeldraaierstraat). Vertrok in mei 1880 naar Appingedam.

3. Heiman Abraham Sanders. Achteroom van Eduard Sanders.

Geboren 21 april 1839 te Harlingen. Overleden 24 juni 1922 te Groningen.

Zoon van Abraham Heiman Sanders (2) (Winschoten 1805-Appingedam 1895)(fotograaf en koopman) en Judikje Benjamins van der Woude (Wolvega 1810-Groningen 1878).Gehuwd te Groningen op 7 juni 1876 met Betje van de Rijn (Groningen 10-12-1849 - Groningen 15-09-1920.

Werkte samen met zijn broer Benjamin Abraham Sanders (6) onder de naam 'Gebr. Sanders' aan het Noordeinde in Groningen. De broers werkten samen vanaf 1860 als rondreizende fotografen in m.n. Duitsland (met officieel woonadres in Groningen) en openden in mei 1866 een atelier in Groningen aan de Hereweg, dat zij tot 1871 samen voortzetten. Heiman Abraham bleef in Groningen werkzaam (Hereweg en Stoeldraaierstraat), vanaf 1877 wederom als 'Gebr. Sanders', maar nu met zijn broer Elias (Elkan) Abraham Sanders (9) (1848-1932) (Oosterstraat, Stoeldraaierstraat en Grote Kromme Elleboog).

Zijn zoon Izak Sanders (4) (1878-1942) was ook fotograaf. Hij vestigde zich in 1923 in Meppel, waar hij bleef wonen tot zijn deportatie naar Auschwitz tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zoon Jacob Sanders (5) (1879-1942) werd fotograaf te Zutphen en vertrok in oktober 1898 naar Amsterdam.Geboren 1 maart 1841 te Harlingen. Overleden 3 februari 1889 te Groningen.

4. Izak Sanders. Achterneef van Eduard Sanders.

Geboren: 31 mei 1878 te Groningen. Overleden 5 november 1942 te Auschwitz.
Zoon van
Heiman Abraham Sanders (3) (Harlingen 1839-Groningen 1922) en Betje van Rijn (Groningen 1849-Groningen 1920).
Gehuwd in Groningen op 16 juni 1910 met Suzanna de Groot (Hamburg 1881-Auschwitz 1942).

Woonde tot april 1908 bij zijn ouders en vertrok toen naar Onstwedde. In 1913 van Onstwedde naar Winschoten. Vanaf 1923 tot deportatie in 1942 was hij fotograaf in Meppel.

5. Jacob Sanders. Achterneef van Eduard Sanders.

Geboren Groningen 13 september 1879. Overleden te Auschwitz 1 februari 1943.
Zoon van
Heiman Abraham Sanders (3) (Harlingen 1829-Groningen 1922) en Betje van Rijn (Groningen 1849-Groningen 1920).
Gehuwd met Martha Hart (Scheemda 1885-Auschwitz 1943).

Jacob Sanders werd fotograaf te Zutphen en vertrok in oktober 1898 naar Amsterdam.

6. Benjamin Abraham Sanders. Achteroom van Eduard Sanders.

Geboren 1 maart 1841 te Harlingen. Overleden 3 februari 1889 te Groningen.
Zoon van Abraham Heiman Sanders (2) (Winschoten 1805-Appingedam 1895)(fotograaf en koopman) en Judikje Benjamins van der Woude (Wolvega 1810-Groningen 1878).Gehuwd met Rieka Levie (Groningen 27-08-1844 - Hilversum 07-01-1908).

Werkte samen met zijn broer Heiman Abraham Sanders (3) onder de naam 'Gebr. Sanders' aan het Noordeinde. De broers werkten samen vanaf 1860 als rondreizende fotografen in m.n. Duitsland (met officieel woonadres in Groningen) en openden in mei 1866 een atelier in Groningen aan de Hereweg, dat zij tot 1871 samen voortzetten. Benjamin vestigde zich in oktober 1871 in Assen, maar keerde in maart 1872 terug naar Groningen (o.m. Nieuwe Ebbingestraat en Herestraat). Onderhield daarna wel een dependance in Assen (Groningerstraat A542 en Kattestraat). Na zijn dood werd zijn atelier voortgezet door zijn weduwe Rieka Levie, tot maart 1898.

7. Johan Sanders. Achterneef van Eduard Sanders.

Geboren 1 mei 1872 te Groningen. Overleden 21 april 1896 te Groningen.

Zoon van Benjamin Abraham Sanders (6) en Rieka Levie en werkte bij hen in de zaak. Verbleef van augustus 1886 tot juni 1887 in Hoogeveen.

8. Elkan (Elias) Abraham Sanders. Achteroom van Eduard Sanders.

Geboren 30 augustus 1848 te Groningen. Overleden 24 februari 1932 te Amsterdam.
Zoon van Abraham Heiman Sanders (2) (1805-1895) en Judikje Benjamins van der Woude (1810-1875). Gehuwd op 1 mei 1878 te Groningen met Eva van de Rijn (Groningen 1856-Amsterdam 1919).

Kwam terug naar Groningen uit Veendam 1856. Werkte aan de Hereweg, Stoeldraaierstraat en na 1878 aan de Oosterstraat en Carolieweg onder de naam E. Sanders Jr. Heeft ook een tijd een atelier in Appingedam gehad (Solwerderstraat) naast dat in Groningen. In april 1913 vertrokken naar Amsterdam. Elkan noemde zich Junior om zich te onderscheiden van zijn oom Elkan Heiman Sanders (1812-1880), van wie niet bekend is dat hij ook fotografeerde.

9. Betje Sanders. Achternicht van Eduard Sanders.

Geboren 1 oktober 1882 te Groningen. Overleden 13 september 1984 te Rotterdam.Dochter van Elkan Abraham Sanders (8) en Eva van de Rijn. Ongehuwd in Groningen. Later in Amsterdam gehuwd met Samuel Stork.

Betje en Stella werkten vanaf ca. 1903 samen onder de naam Gez. Sanders, aanvankelijk onder de naam "Photographie Moderne", aan de Oude Ebbingestraat 53a. In 1903 wonnen zij de Zilveren medaille op de Nijverheidstentoonstelling in Groningen en in 1906 in Leeuwarden.In april 1909 verhuisde het atelier naar de Herestraat 69a en werd voortgezet onder de naam E. Sanders Jr.
Vertrok in 1913 met haar ouders naar Amsterdam.

10. Estella (Stella) Sanders. Achternicht van Eduard Sanders.

Trouwfoto Stella Sanders en Aalje van Hessen d.d. 15 augustus 1912, beschikbaar gesteld door mw. S. Bos-de Jong.

Geboren 1 februari 1887 te Groningen. Overleden 6 september 1944 in Auschwitz.

Dochter van Elkan (Elias) Abraham Sanders (8) en Eva van de Rijn. Trouwde op 15 augustus 1912 in Groningen. met Aalje van Hessen (1883-1945). Betje en Stella werkten vanaf in ca. 1903 samen onder de naam Gez. Sanders, aanvankelijk onder de naam "Photographie Moderne", aan de Oude Ebbingestraat 53a. In 1903 wonnen zij de Zilveren medaille op de Nijverheidstentoonstelling in Groningen en in 1906 in Leeuwarden.

Volgens een advertentie in april 1909 verhuisde het atelier naar de Herestraat 69a en werd voortgezet onder de naam E. Sanders Jr. Evenwel staat op haar trouwfoto, d.d. 15-8-1912 nog 'Gez. Sanders' en het adres Oude Ebbingestraat 53a afgedrukt. 30 augustus 1848 te Groningen. Overleden 24 februari 1932 te Amsterdam.

11. Comprecht Heiman Sanders. Grootvader van Eduard Sanders.

Geboren 7 juni 1815 te Winschoten. Overleden 21 augustus 1895 te Rotterdam. Zoon van Heiman Sanders (1770-Veendam 1852) en Judik Wolf Benjamins de Groot (1768-Wildervank 1857). Gehuwd op 12 augustus 1848 te Veendam met Eva Cohen (Leiden 1824-Rotterdam 1908).

Vermoedelijk in de loop van de jaren 1860 in Wildervank/Veendam begonnen met fotograferen. Kwam in oktober 1851 naar Groningen als koopman vanuit Veendam (Poelestraat). Vertrok met gezin in april 1852 naar Wildervank. Kwam in maart 1884 vanuit Wildervank terug naar Groningen (Dijkstraat). Vervolgens verhuisd naar de Meeuwerderweg. Vertrok in april 1890 naar Rotterdam.

12. Levie Comprecht Sanders. Vader van Eduard Sanders.

Geboren Groningen, 19 februari 1852. Overleden 1 april 1929 te Groningen.
Zoon van Comprecht Heiman Sanders (11) en Eva Levi Cohen.
Gehuwd 6 mei 1883 te Groningen met Mietje Weinberg (geboren Groningen 10 maart 1855, overleden Groningen 11 december 1901).

Levie Comprecht Sanders was de vader van Eduard Sanders (14) (geb. 1886) en Comprecht Sanders (15) (geb. 1890). Hij was van beroep koopman maar staat ook te boek als ‘portrettist’.

13. Philip Levie Haalman. Zwager van Eduard Sanders.

Geboren 26 februari 1887 te Sappemeer. Zoon van Nathan Haalman en Geeltje Levie.
Overleden 19 oktober 1942 in Auschwitz. Gehuwd op 26 november 1911 met Eva Sanders, Eduards zuster.

Philip Haalman was de zwager van Eduard Sanders en van beroep aanvankelijk sigarenmaker. Hij begon vroeg in de jaren ’20 met fotograferen en van hem zijn veel foto’s bekend uit de noordelijke provincies. Zijn gezin woonde tot ca. 1923 aan de Warmoesstraat 13, het adres dat op de kaarten van Eduard Sanders is gedrukt.
Zij verhuisden in 1923 naar Warmoesstraat 9 en in 1936 naar de Oosterweg 98a in Groningen.

14. Eduard Sanders. Aan hem is deze website gewijd.

Geboren 27 juli 1886 in Groningen. Overleden 24 augustus 1942 te Auschwitz, Polen.
Gehuwd op 16 juni 1912 te Groningen met Leentje Bollegraf (21 maart 1887 - 8 oktober 1937).

Voor de gegevens van Eduard Sanders verwijzen wij naar de biografie elders op deze website.

15. Comprecht Sanders. Broer van Eduard Sanders.

Comprecht Sanders (in ca. 1935).
Bron: Stadsarchief Amsterdam

Geboren 24 december 1890 te Groningen. Overleden 20 maart 1943 te Sobibor, Polen.Comprecht was de jongere broer van Eduard Sanders (14). Zoon van Levie Comprecht Sanders (12) (Groningen 1852-Groningen 1929) en Mietje Weinberg (Groningen 1855-Groningen 1901). Gehuwd op 18 september 1918 te Zaandam met Jaane de Jong (Mijdrecht 1895-Sobibor 1943).

Comprecht trok per 4 januari 1913 in bij zijn broer Eduard en zijn schoonzus Leentje aan de Vosmaerstraat in Utrecht. Hij verhuisde rond juli 1918 naar Amsterdam en woonde daar tot januari 1928 aan de Swammerdamstraat 68-II. Vervolgens aan de Blasiusstraat 32, in 1935-1935 aan de Corn. Springerstraat 1-II en tot 1942 aan de Waalstraat 59-I. Comprecht Sanders fotografeerde vanaf ca. 1918 vooral in west-en midden-Nederland. Een eerste inventarisatie wijst op een gebied dat globaal begrensd wordt door Amsterdam, Haarlem, Leiden, Vlaardingen en Utrecht, maar ook met een uitstapje naar Wageningen. Zijn werkgebied overlapte deels dat van Eduard Sanders, maar pas nadat deze zich op de uitgeverij van prentbriefkaarten had toegelegd.

16. Salomon Comprecht Sanders. Oom van Eduard Sanders.

Geboren 6 oktober 1856 te Wildervank. Overleden 20 april 1921 te Groningen. Zoon van Comprecht Heiman Sanders (11) (Winschoten 1815-Rotterdam 1895) en Eva Levie Cohen (Leiden 1824-Rotterdam 1908).
Gehuwd op 7 mei 1882 met Frouke Hiegentlich (Groningen 1856-Groningen 1914).

Kwam in mei 1882 vanuit Wildervank naar Groningen, en woonde aan de Haddingestraat en de Meeuwerderweg. Verbleef in 1891 en 1900 enige maanden in Rotterdam.
Salomon Sanders opereerde onder de naam S. Sanders & Zn.; hij had vanaf 1903 een atelier aan de Nieuwe Ebbingestraat 9a (tot 1906 samen met zoon Comprecht Salomon Sanders (17), van 1906-1917 met zijn zoon Leonard Salomon Sanders (19). Ook zijn dochter Eva Sanders (18) werkte als retoucheur in de zaak. Voorheen was dit het atelier van zijn neef Heiman Benjamin Sanders (1).

17. Comprecht Sanders. Neef van Eduard Sanders.

Geboren 11 februari 1883 in Groningen. Overleden 12 oktober 1942 in Auschwitz, Polen. Zoon van Salomon Comprecht Sanders (16) (1856-1921) en Frouke Hiegenlich (1856-1914).

Gehuwd op 6 juni 1909 te Groningen met Marianne Frank (Groningen 1880-Auschwitz 1942). Werkte van ca. 1903 tot 1905 in het atelier van zijn vader, en vestigde zich in 1905 als fotograaf in Coevorden, eerst aan de Stationsstraat (Friesestraat) en later aan de Bentheimerstraat 29-31. Comprecht was een neef van Eduard Sanders en maakte als reizend fotograaf veel foto’s in vooral de provincie Drenthe. Aangezien Eduard Sanders in Drenthe nauwelijks actief was is het niet onmogelijk dat zij hierover onderling afspraken hebben gemaakt.

18. Eva Sanders. Nicht van Eduard Sanders.

Geboren 11 augustus 1887 te Groningen. Overleden 13 maart 1943 te Sobibor (Polen). Dochter van Salomon Comprecht Sanders (16) (1856-1921) en Frouke Hiegenlich (1856-1914). Eva bleef ongehuwd.

Zij was tussen 1904-1920 retoucheur in de zaak van haar vader en zette na diens overlijden in 1921 dit atelier voort aan de Nieuwe Ebbingestraat 10 in Groningen.

19. Leonard Sanders. Neef van Eduard Sanders.

Geboren 10 februari 1890 in Groningen. Overleden 22 augustus 1918 te Nijmegen.
Zoon van Salomon Comprecht Sanders (16) (1856-1921) en Frouke Hiegentlich (1856-1914).

Werkte vanaf 1906 tot 1917 in het atelier van zijn vader. Vertrok in 1917 naar Nijmegen en overleed daar in 1918.

Relaties tot de familie Bollegraf

Eduards echtgenote Leentje Bollegraf (Winschoten 21 maart 1887- Utrecht 8 oktober 1937) was een dochter van fotograaf Markus Bollegraf (Winschoten, 21 juli 1852- 23 maart 1931) en Alida Wijnberg ( Winschoten, 13 augustus 1847- Groningen 20 maart 1937). Haar broer Jac (Jacob) Bollegraf (Winschoten, 14 februari 1879-Groningen , 26 januari 1931) was daardoor een zwager van Eduard Sanders. Jac Bollegraf was eveneens rondreizend fotograaf en werkte vanuit Winschoten vooral in de provincie Groningen. Opvallend is de gelijkenis in stijl en compositie tussen veel foto’s van Jac Bollegraf en Eduard Sanders. Wellicht werden zij door elkaar beïnvloed of misschien leerde Eduard de kneepjes van het vak van zijn zwager. Zij gebruikten waarschijnlijk dezelfde materialen (fotopapier), en betrokken de omlijstingen van hun kabinetfoto’s van dezelfde drukker.

Beeldbank Groningen NL_HBED_0_3742

Jacob was getrouwd met Geertruida de Leeuw (geb. Enschede 12 maart 1876). Geertruida verdronk op 23 maart 1917 in het Winschoterdiep. Jacob verhuisde omstreeks 1918 naar Amsterdam waar hij hertrouwde. In december 1922 startte hij samen met Eduard Sanders de NV Rembrandt Uitgeverij aan de Damstraat 18, na 1925 de Westerstraat 15, in Utrecht. Jac Bollegraf kwam op 26 januari 1931 om het leven bij een spoorwegongeluk in Groningen. De Rembrandt Uitgeverij werd toen door Eduard voortgezet. Wel werden per 21 mei 1931 de statuten van de firma gewijzigd. Tot procuratiehouder werd benoemd Wolf Bollegraf, broer van Jac en Leentje. Benoemd tot “aandeelhoudster, aangewezen om in geval van ontstentenis of belet van alle directeuren, resp. van den eenigen directeur, tijdelijk met het geheele beheer te zijn belast: L. Sanders geb. Bollegraf te Utrecht.” Eduard Sanders was dus vanaf 1931 de enige directeur, met zijn zwager Wolf Bollegraf als procuratiehouder en zijn echtgenote als aandeelhoudster.

Opmerkelijk is dat een broer en zus van Leentje en Jac Bollegraf zich ook beiden vanuit Winschoten in Utrecht vestigden. Of er een relatie is met de eerdere verhuizing van hun zuster Leentje in 1912 is niet bekend. De woonadressen van broer en zus Bollegraf waren op een steenworp afstand van die van Eduard Sanders en zijn vrouw. Blijkbaar was er sprake van een hechte familieband.

Julia Bollegraf (geb. Winschoten 12 juli 1889-Sobibor 28 mei 1943) trouwde 29 april 1919 in Winschoten met Hartogh Kleef (Groningen 10 juni 1887-Sobibor 28 mei 1943). Na een verblijf in Nederlands-Indië (Menado) keerden zij (in of na 1923) terug naar Nederland en vestigden zich in Utrecht aan de Spoorstraat 6bis. Hartogh Kleef was ook rondreizend fotograaf. Mogelijk werkte hij voor de Rembrandt Uitgeverij NV van zijn zwagers, dit vergt nader onderzoek. Het gezin verhuide later naar de Hulsdonksestraat 27 in Roosendaal, en werd in 1942 gedeporteerd.

Leentje’s broer Wolf Bollegraf (geb. Winschoten 2 november 1891-midden Europa 31 maart 1944) trouwde op 28 april 1921 in Utrecht met Bertha Cohen uit Amsterdam. Zij hadden in Utrecht een damesmodezaak ‘Insulinde’ aan de Leidseweg 20b. Wolf Bollegraf was vanaf 1931 procuratiehouder van Rembrandt NV.

Na de Tweede Wereldoorlog werden de activiteiten van Rembrandt NV (uitgeverij en groothandel in prentbriefkaarten) weer hervat aan de Oudeschans 30 in Amsterdam door Louis de Wilde (1906-1987), schoonzoon van Jac. Bollegraf. Louis de Wilde was gehuwd met Ada (Alida Roza) Bollegraf (1906-1997), dochter uit het eerste huwelijk van Jac. Bollegraf. Ada Bollegraf was dus een nichtje van Leentje Sanders.

Verantwoording
De gegevens in het stamboomoverzicht zijn door eigen onderzoek verkregen uit verschillende genealogische bronnen:

www.dutchjewry.org
www.joodsmonument.nl
www.levie-kanes.com
www.wiewaswie.nl

De biografische gegevens van de verschillende beroepsfotografen Sanders zijn - met toestemming van de auteur – ontleend aan het boek ‘Photografieën en Dynastieën, Beroepsfotografie in Groningen 1842-1942’ van H. Wierts e.a.
Dit boek beschrijft niet alleen de opkomst en verspreiding van de fotografie, maar geeft bovendien biografische gegevens van de beroepsfotografen in de stad Groningen uit de periode 1842-1940.
Het boek is in 2000 verschenen bij uitgeverij Egbert Forsten & Profiel in Bedum, ISBN 90 7678 102 8.